1. Vốn ODA là gì?
ODA là từ viết tắt của Official Development Assistance, có nghĩa là hỗ trợ phát triển chính thức. Đây là nguồn tiền được các nhà đầu tư nước ngoài cung cấp không lãi suất hoặc lãi suất thấp trong một khoảng thời gian dài.
ODA, viết tắt của Official Development Assistance, là nguồn tài chính mà Chính phủ, tổ chức phi Chính phủ, và cơ quan Liên hợp quốc cung cấp cho các nước đang phát triển để giúp họ phát triển kinh tế và xã hội.
Vốn ODA, hay còn được gọi là vốn hợp tác phát triển chính thức, có thể được cung cấp dưới dạng viện trợ không hoàn lại hoặc tín dụng ưu đãi.
Vốn ODA là nguồn hỗ trợ của các nước phát triển cho các mục tiêu khác nhau.
2. Đặc điểm của vốn ODA
Nguồn vốn hợp tác phát triển là một hình thức hợp tác giữa chính phủ các nước phát triển, tổ chức quốc tế và các nước chậm phát triển hoặc đang phát triển. Bên viện trợ sẽ cung cấp vay ưu đãi, hàng hóa, công nghệ hoặc dịch vụ khác. Bên nhận viện trợ phải chịu trách nhiệm sử dụng vốn một cách đúng đắn để phát triển kinh tế xã hội, nâng cao đời sống người dân và xây dựng cơ sở hạ tầng.
Có nhiều nguồn vốn ưu đãi, bao gồm khoản viện trợ ODA với lãi suất rất thấp. Nếu vay từ ngân hàng thế giới (WB), lãi suất có thể là 0% mỗi năm. Thời hạn vay dài trên 30 năm, kèm theo lãi suất tín dụng thấp và thời gian ân hạn tương đối dài.
Cùng với điều kiện ràng buộc, các nước viện trợ áp dụng những chính sách và quy định liên quan đến chính trị, địa lý và kinh tế của nước tiếp nhận nhằm mục đích tạo ảnh hưởng chính trị và thu lợi nhuận cho bản thân.
Ưu điểm nguồn vốn ODA đối với nước nhận viện trợ:
Được mượn trong khoảng thời gian lâu, lãi suất thấp hoặc không, thời gian trì hoãn trả nợ kéo dài.
Đôi khi được coi là một nguồn tài nguyên quan trọng để thúc đẩy sự phát triển kinh tế – xã hội của các quốc gia đang trong quá trình phát triển hoặc gặp khó khăn.
Trong tổng số vốn vay có ít nhất 25% không yêu cầu trả lại.
Tiếp nhận nguồn vốn ODA giúp thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội nhưng đồng thời cũng đi kèm những hạn chế.
Bất lợi khi tiếp nhận ODA:
Nước tiếp nhận phải loại bỏ rào cản thuế quan đối với các mặt hàng được cho vay từ các quốc gia khác.
– Nước đi vay phải mua thiết bị, thuê dịch vụ, nhân sự cho nước cho vay với chi phí khá cao.
Khi vay tiền, phải tuân thủ các điều khoản thương mại đặc biệt, bao gồm việc nhập khẩu một số sản phẩm từ phía bên cho vay.
Theo hình thức nhà thầu hoặc hỗ trợ chuyên gia, nước cho vay sẽ tham gia gián tiếp vào các dự án sử dụng nguồn vốn vay đó.
Do đó, việc cho vay nước này không chỉ được gọi là viện trợ ODA, mà còn đáp ứng được các mục tiêu và lợi ích về kinh tế và chính trị.
Sự thay đổi của tỷ giá hối đoái có thể làm tăng mức vay vốn.
Nếu nước tiếp nhận vốn ODA không có trình độ quản lý cao, việc xảy ra tham nhũng và lãng phí sẽ gây hại không nhỏ.
3. Các hình thức cung cấp vốn ODA
Theo quy định trong Nghị định 56/2020/NĐ-CP về quản lý và sử dụng vốn ODA, có tổng cộng 4 phương thức cung cấp vốn ODA như dưới đây:
Kế hoạch.
Công trình.
Không tham gia dự án.
Hỗ trợ tài chính.
4. Các loại vốn ODA phổ biến
ODA là nguồn vốn hợp tác phát triển chính thức, bao gồm 3 loại chính: vốn ràng buộc (chi tại nước được viện trợ), vốn không ràng buộc (chi ở bất kỳ nước nào) và vốn ràng buộc 1 phần (chi 1 phần ở nước nhận viện trợ, còn lại ở nơi khác).
Có ba loại phân loại theo góc độ “vay-trả”, bao gồm vốn viện trợ không hoàn lại, viện trợ có hoàn lại và viện trợ hỗn hợp.
Mỗi hình thức vốn ODA phục vụ cho các mục tiêu khác nhau.
ODA viện trợ là nguồn vốn không hoàn lại được sử dụng cho các dự án tại nước nhận viện trợ theo thỏa thuận giữa hai quốc gia. Điều kiện là nhà thầu dự án sẽ do bên cho vay đảm nhận và nước nhận viện trợ sẽ không phải trả lại. Điều này có thể coi là một nguồn thu ngân sách của Nhà nước.
Chính sách hoàn lại viện trợ: Nước nhận viện trợ sẽ phải trả lại khoản vốn vay này, tuy nhiên được hưởng ưu đãi trong thời gian kéo dài (từ 25 – 40 năm vay, ân hạn từ 8 đến 10 năm), với lãi suất thấp (dưới 2%/năm). Tín dụng ưu đãi thường chiếm tỉ trọng lớn trong tổng số vốn ODA trên thế giới, thường áp dụng cho các dự án về cơ sở hạ tầng trong lĩnh vực giao thông vận tải, nông nghiệp, thủy lợi, năng lượng… Nhằm tạo nền tảng cho sự phát triển kinh tế, không được sử dụng cho mục tiêu xã hội và môi trường.
Vốn ODA hỗn hợp là một loại vốn kết hợp cả hai dạng trên, gồm một phần không hoàn lại và một phần được ưu đãi trả trong thời gian dài với lãi suất thấp. Tỉ trọng vốn vay của phần không hoàn lại thường không dưới 25%.
5. Những quy định về vốn ODA tại Việt Nam
Các lĩnh vực được ưu tiên hỗ trợ vốn vay đặc biệt.
ODA là nguồn vốn cực kỳ quan trọng cho sự phát triển kinh tế và xã hội của nước ta. Bộ Kế hoạch và Đầu tư là cơ quan chịu trách nhiệm chính trong việc thu hút, điều phối và quản lý nguồn vốn này. Công việc của bộ bao gồm soạn thảo chiến lược, thu hút và sử dụng ODA đúng mục đích, cùng với việc hướng dẫn các địa phương trong việc xây dựng danh mục và triển khai các dự án từ nguồn tài trợ này.
Các dự án trong lĩnh vực y tế, giáo dục, giáo dục nghề nghiệp, bảo vệ môi trường, thích ứng với biến đổi khí hậu và hạ tầng thiết yếu không thể thu hồi vốn trực tiếp sẽ được ưu tiên sử dụng vốn vay ODA.
Vốn vay ưu đãi được vay về nhằm mục đích cho vay lại theo quy định của pháp luật về cho vay lại vốn vay ODA, vay ưu đãi nước ngoài của Chính phủ, nhằm đóng góp vào việc phát triển hạ tầng kinh tế-xã hội.
Theo quyết định của Thủ tướng Chính phủ, các trường hợp ưu tiên về Định hướng thu hút, quản lý và sử dụng vốn ODA, vốn vay ưu đãi từ các nhà tài trợ nước ngoài sẽ được xem xét theo từng thời kỳ.
Biểu đồ phân bổ vốn ODA theo các ngành và lĩnh vực.
Nguyên tắc sử dụng cơ chế tài chính trong quốc gia đối với vốn vay ODA, vốn vay ưu đãi bao gồm:.
Chương trình và dự án thuộc nhiệm vụ chi của ngân sách trung ương được phân công cấp toàn bộ vốn vay ODA và vốn vay ưu đãi từ nước ngoài.
Về chương trình và dự án đầu tư thuộc nhiệm vụ chi của ngân sách địa phương, có hai phương thức vay vốn được sử dụng: Vay một phần hoặc toàn bộ vốn vay ODA, vốn vay ưu đãi nước ngoài từ ngân sách trung ương, vay ưu đãi nước ngoài của Chính phủ. Đối với chương trình và dự án thuộc nhiệm vụ chi của ngân sách địa phương và có sự tham gia của nhà nước trong dự án đối tác công tư, sẽ được vay toàn bộ vốn vay ODA, vay ưu đãi nước ngoài từ ngân sách trung ương.
Có thể thu hồi toàn bộ hoặc một phần vốn cho chương trình hoặc dự án bằng cách cho vay lại một phần hoặc toàn bộ vốn vay ODA, vốn vay ưu đãi nước ngoài từ ngân sách trung ương.
6. Các quốc gia hỗ trợ vốn ODA cho Việt Nam
Việt Nam là một trong những quốc gia thu hút nhiều vốn ODA nhất trên toàn cầu. Từ năm 1993 đến nay, tổng số vốn ODA mà Việt Nam đã nhận được là 80 tỷ USD, trong đó có 7 tỷ USD là viện trợ không hoàn lại, 1,62 tỷ USD là vốn vay kém ưu đãi nhưng lại có lãi suất thấp hơn so với vốn vay thương mại, và khoảng trên 70 tỷ USD là vốn vay với lãi suất dưới 2%.
Việt Nam nhận được sự viện trợ ODA lớn nhất từ Nhật Bản, chiếm hơn 40% tổng số vốn ODA với tổng giá trị 15,05 tỷ USD từ năm 2000 đến 2016. Trong thời gian này, Hàn Quốc cũng đã tài trợ 1,5 tỷ USD, Mỹ 994 triệu USD và Hà Lan 474 triệu USD.
Liên minh Châu Âu cũng có đóng góp tích cực vào quá trình phát triển kinh tế và xã hội của nước ta. Trong năm 2012, EU đã cấp 1,01 tỷ USD để hỗ trợ, chiếm 13,24% tổng số cam kết viện trợ nước ngoài. Trong số đó, tài trợ không hoàn lại chiếm 32,5%.
Thống kê nguồn tài trợ ở Việt Nam từ năm 2000 đến 2017.
Trong năm 2009, Việt Nam đã nhận được sự tài trợ vốn ODA từ 51 nhà tài trợ, gồm 28 nhà tài trợ đơn phương và 23 nhà tài trợ đa phương.
Trong giai đoạn từ 1993 đến 2012, Ngân hàng Thế giới (WB) và ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) đã trở thành những nhà tài trợ quan trọng, cung cấp tổng cộng 20,1 tỷ USD và 14,23 tỷ USD tài trợ.
Trong những năm gần đây, Trung Quốc đã trở thành một trong những nhà tài trợ chính cho Việt Nam thông qua việc cung cấp vốn ODA, đặc biệt là qua hình thức khoản vay lãi suất thấp để hỗ trợ cho việc phát triển hạ tầng. Tuy nhiên, việc sử dụng vốn này được xem như một công cụ chính trị và chưa đáp ứng được tiêu chuẩn quốc tế cho ODA. Từ năm 2011 đến 2015, Trung Quốc đã cung cấp khoản vay ưu đãi trị giá tổng cộng 2,189 tỷ USD cho Việt Nam, nhưng chỉ có 15.000 USD được sử dụng cho mục đích nhân đạo.
Viện trợ quốc tế đóng vai trò quan trọng trong ngân sách nhà nước và có xu hướng giảm dần theo thời gian. Tính chất của viện trợ cũng đang thay đổi khi có sự tham gia của Trung Quốc và các nước Ả-rập.
Mong rằng những thông tin mà TOPI chia sẻ sẽ giúp các bạn hiểu về nguồn vốn viện trợ ODA và tầm quan trọng của nó. Chúc bạn thành công!
