1. Khái niệm CPU là gì?
CPU (viết tắt của từ Central Processing Unit) có thể hiểu là trung tâm xử lý chính, là mạch điện tử thực hiện các lệnh từ phần cứng và phần mềm trên thiết bị. Cụ thể, bộ vi xử lý này thực hiện các phép tính số học, đo lường, so sánh, logic và cũng nhập hoặc xuất dữ liệu từ các mã lệnh trên máy tính.
Khi nhắc đến CPU, chúng ta thường nghĩ đến nó như là trí não của máy tính, quản lý và điều khiển các hoạt động của nó. CPU được coi là một trong những thành phần quan trọng nhất, khác biệt với các thành phần khác như bộ nhớ hay bo mạch. CPU có vai trò quan trọng trong việc xử lý nhanh chóng các tác vụ của các thiết bị, đặc biệt là những thiết bị cao cấp và hiện đại như máy tính, laptop hay điện thoại, giúp chúng hoạt động mượt mà hơn.
CPU có cấu trúc phức tạp, nhưng nó có thể được tưởng tượng như bao gồm ALU (bộ phận số học logic), thanh ghi và bộ điều khiển. Bộ điều khiển được sử dụng để nạp các mã lệnh và chỉ đạo các thành phần khác để thực hiện mã lệnh đó.
2. Lịch sử phát triển của chip máy tính
Dù công nghệ ngày nay rất tiên tiến, ít ai biết rằng những chiếc CPU đầu tiên khá đơn giản. Hãy quay lại quá khứ để tìm hiểu lịch sử phát triển CPU từ những con chip máy tính ban đầu.
2.1. CPU đời đầu
CPU là thuật ngữ xuất hiện từ thế kỷ trước, được định nghĩa là một thiết bị sử dụng để chạy phần mềm. Sự xuất hiện của các máy tính đầu tiên trên thế giới cũng đồng thời đánh dấu sự xuất hiện của CPU. Các CPU đầu tiên được thiết kế theo yêu cầu và được coi là một phần của các máy tính lớn. Thay vì thiết kế CPU cho một ứng dụng cụ thể, các nhà phát triển đã xây dựng các chip đa mục đích và sản xuất chúng với số lượng lớn.
Ban đầu, trong lịch sử, máy tính được ghi nhận với kích thước lớn, nhưng theo thời gian, xu hướng phát triển máy tính mini nhỏ gọn đã xuất hiện. Đồng thời, vi mạch (IC) đã trở thành một phần phổ biến trong các loại CPU. Sau đó, CPU tiếp tục được phát triển thông qua hai quy trình chính là tiêu chuẩn hóa và thu nhỏ hóa, từ đó thúc đẩy sự xuất hiện ngày càng nhiều các thiết bị thông minh như máy tính trong cuộc sống hàng ngày của con người. Với công nghệ vi mạch, CPU ngày càng nhỏ gọn và được xây dựng trên tiến trình nm rất nhỏ.
2.2. Các CPU dùng transistors
Sự phát triển của con người đã làm kiến trúc CPU ngày càng phức tạp hơn, tạo điều kiện cho việc xây dựng những thiết bị nhỏ gọn, đáng tin cậy và có nhiều chức năng tiên tiến hơn. Cải tiến đầu tiên là việc ra đời của transistors, khiến cho CPU bán dẫn không còn sử dụng các phần tử chuyển mạch cồng kềnh hay mong manh nữa. Thay vào đó, ngày nay CPU được xây dựng phức tạp trên các mạch in và các thành phần riêng biệt.
CPU mạch bán dẫn đã mang lại nhiều lợi ích so với các dòng máy tính trước đây. Độ tin cậy của CPU đã được cải thiện và năng lượng tiêu thụ cũng giảm đi. Sử dụng bóng bán dẫn giúp CPU hoạt động hiệu quả hơn và xử lý nhanh hơn so với các linh kiện khác như rơ-le hay đèn điện tử. Transistors đã mở ra một kỷ nguyên mới trong công nghệ vi xử lý.
2.3. Các CPU tích hợp quy mô nhỏ
Có ý tưởng về việc sản xuất nhiều transistors và kết nối chúng trong một không gian nhỏ hơn đã được phát triển rộng rãi. Bằng cách sử dụng mạch IC, ta có thể tích hợp một số lượng lớn bóng bán dẫn trên một con chip.
Hiện nay, việc sản xuất CPU dựa trên vi mạch nhỏ gọn, còn được gọi là SSI (tích hợp quy mô nhỏ), đã trở nên phổ biến trong ngành công nghệ. Công nghệ này thường được áp dụng trong máy tính và các thiết bị cao cấp như máy tính điều khiển tàu Apollo. Vi mạch SSI có khả năng tích hợp hàng ngàn transistors.
2.4. Các CPU tích hợp quy mô lớn
Trong những năm tiếp theo, suy nghĩ về việc xây dựng chip tích hợp quy mô lớn (LSI) đã bắt đầu nảy sinh. Tuy nhiên, quá trình thực hiện đã gặp không ít khó khăn. Khi công nghệ phát triển, người ta đã có thể tăng số lượng bóng bán dẫn trên 1 IC, từ đó giảm số lượng IC cần thiết để sản xuất một con chip. Điều này đã làm cho việc sản xuất vi mạch MSI và LSI trở nên dễ dàng hơn.
Vào năm 1968, các nhà phát triển đã giảm số lượng IC để tạo một CPU đầy đủ chỉ còn 24. So với vi mạch SSI và MSI, vi mạch LSI đầu tiên chỉ chứa 1 CPU gồm 4 vi mạch LSI.
2.5. Các bộ vi xử lý
Từ khi xuất hiện con chip thương mại đầu tiên của Intel 4004, cùng với sự phổ biến của bộ vi xử lý Intel 8008, mô hình này đã vượt trội hơn so với các bộ vi xử lý trung tâm khác. Các hãng máy tính mini đã bắt đầu phát triển các chương trình độc quyền để nâng cấp kiến trúc máy tính của mình. Cùng lúc đó, máy tính cá nhân đã trở nên phổ biến trong cuộc sống hàng ngày.
Thuật ngữ CPU trong thời gian này chỉ dành riêng cho các bộ xử lý. Kích thước của CPU đã được thu nhỏ lại. Thời gian chuyển đổi và thực hiện các phép tính và lệnh cũng đã được cải thiện nhiều lần. Tần số của CPU có thể phát triển từ MHz lên GHz, và các bộ transistor nhỏ cũng đã được xây dựng. CPU ngày càng có khả năng xử lý các lệnh phức tạp hơn nhờ vào việc tăng số lượng transistor.
Công nghệ vi xử lý ngày càng phát triển, số lượng đơn đặt hàng từ các công ty máy tính tăng lên. Các bộ vi xử lý hiện nay đã được áp dụng vào nhiều thiết bị công nghệ khác nhau, không chỉ giới hạn trong máy tính và điện thoại, nó đã lan tỏa vào mọi lĩnh vực của cuộc sống hiện đại.
3. CPU – Chip máy tính hoạt động như thế nào?
Dù có thiết kế phức tạp, hoạt động của CPU chỉ bao gồm các bước cơ bản sau: tìm và nạp thông tin, giải mã thông tin, thực thi các lệnh từ phần mềm. Được gọi chung là chu kỳ lệnh, hoạt động của CPU không phụ thuộc vào hình thức vật lý, mà chủ yếu là thực hiện các lệnh được mã hóa và lưu trữ, còn được gọi là các chương trình.
Các lệnh sẽ được lặp lại và sau mỗi lệnh, lệnh tiếp theo sẽ được thực thi trong chuỗi giá trị. Có nhiều dạng khác nhau của lệnh như truy cập vào chương trình, được gọi là lệnh nhảy, làm cho màn hình hiển thị một cửa sổ khác. Ngoài ra, còn có nhiều loại lệnh khác như tính toán, logic, so sánh, và nhiều hơn nữa.
4. CPU – Bộ vi xử lý bao gồm các thành phần nào?
CPU là một cấu trúc phức tạp, tuy nhiên, chúng ta có thể tạm thời phân chia bộ xử lý thành 5 thành phần cơ bản sau đây:
5. Hai cấu trúc phổ biến của CPU
Hiện nay, trên thị trường có hai loại chip phổ biến được sử dụng là x86 và ARM. Để hiểu rõ hơn về từng loại chip này, bạn có thể tham khảo thông tin chi tiết dưới đây.
5.1. Cấu trúc x86
Cấu trúc x86 là cấu trúc của các con chip được sản xuất bởi Intel, được ra mắt từ năm 1978. Sau đó, Intel đã chuyển giao quyền sở hữu cấu trúc này cho một số nhà sản xuất chip khác. Có nhiều con chip sử dụng cấu trúc x86 có thể thấy trên thị trường, bao gồm dòng chip Intel Core i3, i5, i7 và cũng như các loại chip khác như Ryzen, EPIC, Threadripper từ AMD.
Các loại chip x86 có khả năng xử lý các lệnh phức tạp dựa trên kiến trúc CISC và thực hiện đồng thời nhiều phép toán. Chip này có tốc độ xử lý nhanh và tiết kiệm RAM tốt hơn.
5.2. Cấu trúc ARM
Cấu trúc ARM thường được nhượng quyền cho các nhà phát triển chip để tùy biến và thêm vào GPU, RAM, tạo ra System on Chip (SoC). Apple fans quen thuộc với dòng chip M1, M2 trên MacBook, iPad và đang nhận được phản hồi tích cực. Dòng chip này cũng được sử dụng trên máy Surface Pro X với Qualcomm S2Q tích hợp.
Về cách hoạt động, con chip sẽ xử lý và giải quyết các lệnh nhỏ và đơn giản bằng kiến trúc RISC. Phần mềm sản xuất cho chip ARM cũng được tối ưu hoá cho mọi tác vụ, từ lớn đến nhỏ. Nhờ đó, chip ARM có tốc độ xử lý nhanh, thậm chí có thể xử lý trước các tác vụ ngầm. Một nhược điểm là hệ thống có thể cần sử dụng nhiều RAM để xử lý các lệnh.
6. Các thông số cơ bản của CPU
Các CPU có nhiều thông số khác nhau, nhưng khi mua máy tính, bạn chỉ cần quan tâm đến một số thông số quan trọng sau đây.
6.1. Clock Speed: Tốc độ xung nhịp
Tốc độ xung nhịp (Clock Speed) là tốc độ hoạt động của CPU. Thường được đo bằng đơn vị GHz (Gigahertz). Xung nhịp cao đồng nghĩa với việc xử lý nhanh hơn. Hiện nay, hầu hết các máy tính và laptop có khả năng tự điều chỉnh xung nhịp để phù hợp với tác vụ và lệnh cần thực hiện, đồng thời đảm bảo nhiệt độ máy tính không quá cao. Thông thường, thông số xung nhịp của CPU được ghi rõ với giá trị tối thiểu và tối đa trong thông số kỹ thuật của máy tính hoặc laptop.
6.2. Turbo Speed: Tốc độ xung nhịp tối đa
Tốc độ xung nhịp tối đa (Turbo Speed) là xung nhịp tối đa mà CPU có thể đạt được khi ép xung. Mặc dù điều này có thể làm tăng tốc độ CPU lên gần như gấp đôi, nhưng cũng có một số ảnh hưởng đối với thiết bị. Trước khi áp dụng cho thiết bị của bạn, hãy tìm hiểu xem máy tính của bạn có hỗ trợ ép xung hay không.
6.3. Core: Số nhân
Mỗi CPU được tạo thành từ nhiều nhân, còn được gọi là core. Mỗi nhân là một đơn vị độc lập có chức năng xử lý các chỉ dẫn của hệ thống khác nhau. Các nhân trong CPU có khả năng tự sắp xếp và phân chia công việc, cho phép hệ thống xử lý và chạy nhiều ứng dụng cùng lúc. Việc có nhiều nhân trong CPU giúp cải thiện khả năng xử lý, tối ưu hóa công việc và tác vụ từ người dùng.
6.4. Thread: Số luồng
Thread là một cơ chế cho phép chia sẻ dữ liệu giữa các thread khác nhau trong cùng một tiến trình. Nó cho phép các chương trình xử lý nhiều công việc đồng thời.
6.5. Socket: Chân cắm
Chân cắm (Socket) trong máy tính có vai trò quan trọng và cần được lưu ý. Nó giúp kết nối bộ vi xử lý với mainboard và cố định vị trí của con chip. Nhờ vào chân cắm, dù bạn di chuyển PC hay laptop, con chip vẫn giữ nguyên vị trí. Ngoài ra, chân cắm còn đóng vai trò truyền dữ liệu giữa CPU và mainboard.
6.6. iGPU: Card đồ họa tích hợp (Card Onboard)
Bộ xử lý đồ họa tích hợp GPU trong card đồ họa làm nhiệm vụ xử lý các tác vụ đồ họa, hình ảnh 2D, 3D có sẵn trên thiết bị, đặc biệt hữu ích khi máy tính không có card đồ họa rời hoặc gặp sự cố với card rời. Việc sử dụng CPU với card đồ họa tích hợp mang lại nhiều lợi ích.
7. Các loại CPU dành cho máy tính, laptop
Hiện nay ở Việt Nam, có hai thương hiệu CPU máy tính được phổ biến và nổi tiếng với chất lượng tốt, dễ sử dụng, hiệu năng mạnh mẽ và ổn định.
7.1. Chip Intel
Intel là thương hiệu CPU hàng đầu toàn cầu, được biết đến và sử dụng rộng rãi. Với sự thống trị trong lĩnh vực chip cho máy tính, PC và laptop, hiện tại không có đối thủ nào có thể vượt qua Intel.
Intel đã trở thành dòng chip thương mại hàng đầu trên thế giới. Sau hơn 50 năm phát triển, hãng đã liên tục cải tiến sản phẩm về khoa học và công nghệ, mang lại hiệu suất cao hơn và giá thành thấp hơn. Điều này tạo điều kiện cho người dùng xây dựng PC với CPU mạnh mẽ với giá cả hợp lý hơn, hoặc dễ dàng mua được laptop với các chip tiên tiến mà vẫn phù hợp với túi tiền.
CPU Intel hiện nay có một loạt các dòng chip đa dạng, bao gồm Intel Pentium, Intel Celeron, Intel Xeon, Intel Core i3, i5, i7 và nhiều hơn nữa.
7.2. Chip AMD
AMD là một thương hiệu CPU máy tính xếp thứ hai, luôn luôn cạnh tranh với Intel. Ngoài ra, các dòng card đồ họa của AMD cũng rất mạnh mẽ và cạnh tranh khác với card đồ họa NVIDIA.
Các dòng chip AMD được phân thành R3, R5, R7 và R9, tương tự như chip Intel. Về hiệu năng, chúng cũng không kém cạnh các đối thủ của mình.
8. Các loại CPU dành cho điện thoại
Ngoài các loại CPU dành cho máy tính, CPU cũng là một phần không thể thiếu đối với các thiết bị thông minh. Vì vậy, trong thời đại smartphone phát triển mạnh mẽ hiện nay, có rất nhiều loại vi xử lý được sử dụng cho điện thoại.
8.1. Chip Apple A series
Các mẫu smartphone của Apple đã được trang bị SoC (System on Chip) với dòng chip Apple A Series, bắt đầu từ chiếc điện thoại iPhone 3GS ra đời cách đây đã lâu. Những con chip Apple A được phát triển trên nền tảng ARM và bao gồm hệ thống vi mạch, CPU và GPU.
Chip Apple A15 Bionic, tích hợp trên iPhone 13 Series, vẫn được đánh giá cao và coi là những con chip tiên tiến nhất hiện nay. Với cấu trúc 6 nhân, gồm 2 nhân hiệu suất cao và 4 nhân tiết kiệm năng lượng, chip này được sản xuất trên tiến trình 5nm. Nhờ vào dòng chip này, Apple vẫn duy trì thương hiệu điện thoại hàng đầu với tốc độ xử lý nhanh chóng, đáp ứng tốt mọi loại công việc từ đơn giản đến phức tạp.
8.2. Chip Snapdragon
Qualcomm là nhà sản xuất hàng đầu phát triển chip Snapdragon cho các điện thoại Android. Chip Snapdragon bao gồm CPU, GPU, RAM, bộ xử lý camera và bộ xử lý màn hình hiển thị.
Các dòng chip Snapdragon được phân thành nhiều phân khúc khác nhau. Dòng chip 8xx là dòng chip cao cấp, 6xx là dòng chip trung cấp, 4xx là dòng chip phổ thông và 2xx là dòng chip giá rẻ. Phiên bản chip mới nhất hiện nay là Snapdragon 8 Gen 1, có hiệu năng mạnh mẽ và được sản xuất trên tiến trình 5nm. Chip này được tích hợp trong các mẫu điện thoại cao cấp như Samsung Galaxy S22 Ultra.
8.3. Chip Kirin
Huawei, một thương hiệu công nghệ đến từ Trung Quốc, đã gia nhập vào thị trường công nghệ vi xử lý bằng việc giới thiệu dòng chip Kirin. Chip Kirin này được cho là có khả năng cạnh tranh với các đối thủ như Exynos, MediaTek và nhiều hãng khác.
Chip đầu tiên được giới thiệu của thương hiệu này là Kirin 620, đã tạo ra ấn tượng tích cực trong phân khúc vi xử lý tầm trung. Sau đó, các chip bán dẫn khác như Kirin 650, 659, Kirin 710, 710A, Kirin 810, 820 cũng được ra mắt, tất cả đều có 8 nhân và được tích hợp vào các dòng điện thoại của công ty mẹ.
8.4. Chip Exynos
Samsung, ông trùm công nghệ xử sở Kim Chi, đã sản xuất ra chip Exynos. Ngoài việc sử dụng chip từ đối tác thứ ba như Snapdragon và Mediatek, Samsung cũng tự sản xuất dòng chip riêng cho mình, được gọi là “cây nhà lá vườn”. Điều này là một quyết định hợp lý trong bối cảnh hiện nay, khi nguồn cung chip đang khan hiếm.
Exynos đã trải qua 19 thế hệ và được tích hợp vào các mẫu điện thoại Samsung của Hàn Quốc. Dòng chip này được sử dụng phổ biến từ phân khúc phổ thông đến cao cấp, mang lại hiệu năng mạnh mẽ và cạnh tranh với các đối thủ khác.
8.5. Chip Helio
Chip Helio, một sản phẩm của MediaTek – một thương hiệu Đài Loan, chủ yếu nhằm phục vụ cho phân khúc điện thoại thông minh giá rẻ đến tầm trung. Điểm mạnh của chip Helio là giá thành phải chăng, song song với đó là khả năng cung cấp hiệu năng ổn định, giúp thiết bị xử lý tốt các tác vụ thông thường từ người dùng. Hơn nữa, chip Helio cũng được biết đến với khả năng chơi game tốt.
Có các dòng chip MediaTek Helio G và P. Trong đó, các chip G70, G80, G90, G90T thuộc phân khúc tầm trung. Chip P35 thuộc phân khúc giá rẻ, trong khi Helio P90 sẽ cạnh tranh trực tiếp với Snapdragon 710.
9. Thương hiệu CPU uy tín, chất lượng
Có rất nhiều thương hiệu CPU danh tiếng trong thị trường sản xuất chip xử lý, mặc dù lĩnh vực này đang đối mặt với nhiều thách thức.
9.1. Intel
Intel là một thương hiệu hàng đầu trong lĩnh vực chip máy tính hiện nay. Với sự gia nhập sớm vào ngành này, Intel đã tiên phong trong cuộc cách mạng công nghệ vi tính và đưa ra những con chip thông minh phục vụ nhiều mục đích khác nhau. Với sự hiện diện trên toàn cầu, chip Intel được sử dụng trên nhiều châu lục và có nhiều đối tác là các hãng máy tính và laptop. Không ngừng nỗ lực sau những thành công, thương hiệu này tiếp tục phát triển và nghiên cứu để mang đến những cải tiến công nghệ về vi xử lý và cho ra đời những dòng chip tiên tiến hơn.
9.2. AMD
AMD là một công ty sản xuất chip máy tính hàng đầu thế giới, có trụ sở tại Hoa Kỳ. Ngoài việc đạt được thành công với việc sản xuất các loại chip xử lý, công ty cũng đã có đóng góp đáng kể trong lĩnh vực card đồ họa và các linh kiện điện tử.
Chip AMD thường có giá cả thấp hơn so với chip Intel và có nhiều dòng chip phổ biến từ phân khúc thông dụng đến cao cấp. Chip AMD thường được so sánh với chip Intel và cũng có nhiều ưu điểm riêng, cùng với đó là một số nhược điểm tùy thuộc vào từng dòng chip khác nhau.
9.3. Samsung
Samsung Electronics, một ông lớn trong lĩnh vực điện tử tiêu dùng và thiết bị công nghệ, không chỉ nổi tiếng với sản phẩm điện tử mà còn là một thương hiệu chip được ưa chuộng. Hãng chủ yếu tập trung vào việc sản xuất dòng chip Exynos, đáp ứng nhu cầu trong ngành kinh doanh điện thoại. Gần đây, Samsung đã tích hợp chip Exynos vào nhiều mẫu điện thoại, mang lại hiệu năng mạnh mẽ tương đương với nhiều dòng chip cao cấp khác trên thị trường.
9.4. Apple
Apple đã phát triển nhiều hệ thống chip dựa trên kiến trúc ARM, trong đó dòng chip Apple A Series là phổ biến nhất và được sử dụng trên các mẫu điện thoại và máy tính bảng của họ. Ngoài ra, gần đây Apple cũng đã ra mắt dòng chip M Series cho các dòng MacBook.
Sản phẩm của thương hiệu thường sử dụng công nghệ vi xử lý do chính hãng phát triển và được bổ sung thêm các tính năng đặc biệt. Apple đã thành công với cách tiếp cận độc đáo của mình và đã mở rộng thị trường sang nhiều quốc gia trên toàn cầu.
9.5. Qualcomm
Qualcomm, tên đầy đủ là Qualcomm Incorporated, là một công ty hàng đầu trong lĩnh vực bán dẫn, hoạt động toàn cầu và có trụ sở tại Mỹ. Ngoài việc thành công trong lĩnh vực thiết bị viễn thông và không dây, công ty còn phát triển dòng sản phẩm chính là chip Snapdragon trong những năm gần đây.
Chip Qualcomm Snapdragon là một lựa chọn phổ biến trong việc trang bị cho nhiều dòng smartphone khác nhau. Hãng đã hợp tác với nhiều thương hiệu nổi tiếng như Samsung, Xiaomi, … Qualcomm từng là nhà lãnh đạo trong lĩnh vực sản xuất chip điện thoại, nhưng trong thời gian gần đây, sự cạnh tranh ngày càng khốc liệt.
9.6. MediaTek
MediaTek, một công ty chuyên về bán dẫn khác, có trụ sở tại Đài Loan và được thành lập vào năm 1997. Vào năm 2013, MediaTek trở thành một trong những thương hiệu thiết kế IC lớn nhất trên toàn cầu.
Các chip của hãng thường được sử dụng trong điện thoại ở phân khúc giá rẻ – tầm trung. Tương tự như Qualcomm, MediaTek cũng hợp tác với nhiều thương hiệu sản xuất smartphone như Samsung, Xiaomi, OPPO, … Ngoài dòng chip Helio giá tầm trung, MediaTek còn cung cấp dòng chip Dimensity đặc biệt dành cho các mẫu điện thoại chơi game.
10. Một số câu hỏi thường gặp
10.1. CPU chuyển dữ liệu nhanh như thế nào?
Giống như các thiết bị sử dụng tín hiệu điện, CPU có khả năng di chuyển dữ liệu với tốc độ gần bằng tốc độ ánh sáng. Tốc độ ánh sáng được biết đến là 299.792.458 m/s. Tuy nhiên, tốc độ này còn phụ thuộc vào loại kim loại truyền tín hiệu. Thông thường, trong CPU, dữ liệu có thể được truyền đi với tốc độ tương đương từ 75-90% tốc độ ánh sáng.
10.2. Liệu GPU có thể được sử dụng thay cho CPU?
Khó có thể thực hiện điều này. Dù GPU có thể xử lý và thực hiện nhiều tác vụ tương tự CPU, nhưng nó không thể thực hiện các yêu cầu từ hệ điều hành và chương trình, phần mềm đang chạy.
10.3. Máy tính có thể làm việc mà không có một CPU không?
Không thể tránh được việc tích hợp CPU vào các loại máy tính. CPU được xem là bộ não của máy tính, thực hiện hầu hết các nhiệm vụ. Với sự phát triển khoa học công nghệ gần đây, CPU ngày càng quan trọng hơn và các bộ phận khác đều hỗ trợ hoạt động của nó.
11. Tạm kết
Sau khi nắm bắt thông tin mới nhất, bạn đã có cái nhìn tổng quan về CPU, chức năng và quá trình phát triển của nó, cũng như những loại CPU phổ biến hiện nay.
