Quang Trung Nguyễn Huệ, người anh hùng với áo vải, đã đánh đổ cả hai tập đoàn thống trị phản động ở Đàng Trong và Đàng Ngoài. Ông đã chống lại quân xâm lược của Xiêm và Mãn Thanh, đạt được khát vọng thống nhất đất nước của dân tộc vào cuối thế kỷ thứ 18.
Tổ tiên xa xưa của Nguyễn Huệ là họ Hồ, sinh sống tại làng Quỳnh Đôi, huyện Quỳnh Lưu, trấn Nghệ An. Sau đó, có một nhánh gia đình di cư đến huyện Hưng Nguyên và huyện Nghi Xuân. Theo truyền thống của người dân ở Hưng Thái, Hưng Nguyên, họ Hồ thường đi sang Nghi Xuân để nhận họ hàng vào mỗi năm. Trong cuộc tấn công về phía Bắc vào tháng 6 năm 1655, quân đội của Nguyễn Huệ đã chiếm được 7 huyện thuộc khu vực Nam sông Lam (Nghệ An), và bắt dân đưa vào Đàng Trong để khai hoang. Theo sách cũ, tổ tiên của Nguyễn Huệ từ bốn đời trước đó cũng sống trong số dân di cư đó. Ban đầu, họ định cư tại ấp Tây Sơn Nhất, thuộc huyện Quy Ninh, phủ Quy Nhơn. Đến đời Nguyễn Phi Phúc (có sách ghi là Hồ Phi Phúc), gia đình đã di chuyển đến ấp Kiên Thành, huyện Tuy Viễn, hiện nay là làng Kiên Mỹ, xã Bình Thành, huyện Tây Sơn, tỉnh Nghĩa Bình. Nguyễn Phi Phúc và vợ là Nguyễn Thị Đông đã sinh ra Nguyễn Nhạc, Nguyễn Lữ, Nguyễn Huệ và một con gái.
Anh hùng Nguyễn Huệ.
Nguyễn Huệ sinh vào năm 1753. Lúc còn nhỏ, Nguyễn Huệ có tên là Thơm, sau đó được gọi là Bình. Cả ba anh em đều học theo thầy Hiến, một nhà nho không may, do không đồng ý với chính sách áp bức của Trương Phúc Loan, họ đã lẩn trốn đến Quy Nhơn và mở một trường dạy học ở ấp Yên Thái.
Theo Hoa Bằng trong Quang Trung anh hùng dân tộc, Nguyễn Huệ có mái tóc quăn, làn da sần sùi, đôi mắt sáng như chớp, tiếng nói toát lên sự sang sảng như tiếng chuông, nhanh nhẹn, khỏe mạnh và can đảm. Sách Tây Sơn thuật lược còn miêu tả đôi mắt của Quang Trung là “khi đêm về và không có đèn, ánh sáng từ mắt anh soi sáng cả không gian”.
Vào mùa xuân năm 1771, đất Tây Sơn trở nên sôi động. Một lá cờ được làm từ lụa đỏ, dài 10m, được dựng lên, trên đó có khẩu hiệu về việc chia sẻ của những người giàu cho những người nghèo và lời tuyên án về tội Trương Phúc Loan đã được truyền bá khắp nơi. Cả người Kinh và người Thượng, trong mọi tầng lớp xã hội, đều háo hức tham gia vào cuộc khởi nghĩa Tây Sơn này. Từ đó, Nguyễn Huệ trở thành lãnh tụ xuất sắc của phong trào nông dân thế kỷ 18 và cũng trở thành một anh hùng dân tộc vĩ đại.
Nhưng bây giờ áo vải cờ đào,
Hỗ trợ người dân xây dựng nước chặt chẽ cho nhiều công trình.
(Người tư vấn – LÊ NGỌC HÂN).
Nguyễn Huệ, một thiên tài quân sự, đã sử dụng chiến thuật tấn công chủ động để tập trung lực lượng vào các mục tiêu chiến lược quan trọng. Ông hành động liên tục, bất ngờ và nhanh chóng, khiến đối phương không thể đối phó kịp thời.
Vào năm 1777, Nguyễn Huệ đã dẫn quân tiến vào Gia Định và đánh tan các thành trì của quân Nguyễn, bắt giữ được Nguyễn Phúc Dương và Nguyễn Phúc Thuần. Sau khi chiến thắng, ông đã ủy quyền quản lý Gia Định cho các tướng và quay trở lại Quy Nhơn.
Năm 1785, tin báo quân Xiêm xâm lược, Nguyễn Huệ đưa binh đội vào Gia Định. Quân Tây Sơn lỡ một số trận đầu để đánh lừa kẻ thù vào các trận địa đã sẵn sàng. Quân Xiêm kéo vào Rạch Gầm và Xoài Mút (ở phía tây Mỹ Tho) bị binh phục của Tây Sơn tấn công bất ngờ và quyết liệt. 50000 lính bộ và 300 chiến thuyền bị tiêu diệt hoặc hư hại, chỉ còn vài nghìn người sống sót chạy trốn qua núi.
Vào đầu năm 1789, có một sự kiện đáng kinh ngạc khi 20 vạn quân Thanh đã tấn công. Vào cuối năm 1788, quân Thanh do Tôn Sĩ Nghị chỉ huy đã chiếm đóng Thăng Long và đội quân tiếp theo đã tiến sâu vào Hà Nam. Xung quanh Thăng Long, có một hệ thống đồn cứ vững chắc tại Hạ Hồi, Ngọc Hồi, Khương Thượng… Để bảo vệ thành phố.
Vào ngày 21 tháng 12 năm 1788, sau khi nhận được thông báo khẩn cấp từ Ngô Văn Sở, Nguyễn Huệ đã tổ chức lễ lên ngôi hoàng đế tại Phú Xuân vào ngày hôm sau. Ông đặt cho mình niên hiệu Quang Trung và ngay lập tức dẫn đầu quân đội tiến về phía Bắc.
Ngày 15-1-1789, đạo quân Tây Sơn đã tập hợp tại Tam Điệp. Trong lúc chuẩn bị cho bữa tiệc Tết trước, Quang Trung đã tuyên bố: “Hôm nay chúng ta sẽ tổ chức lễ ăn Tết Nguyên Đán trước, và khi mùa xuân đến, khi chúng ta bước vào Thăng Long, chúng ta sẽ tổ chức một bữa tiệc lớn. Hãy ghi nhớ những lời tôi nói để xem liệu chúng có thành sự thật không?”.
Với chiến lược đánh nhanh thắng nhanh, Quang Trung đã chọn thời gian và không gian để hoàn toàn bất ngờ đối với quân Thanh. Dù quân Thanh đang kiêu căng và tự mãn sau những thắng lợi bước đầu và mải mê chuẩn bị ăn Tết, nhưng họ đã bị Quang Trung lợi dụng.
Vào đêm 30 Tết, quân lực Tây Sơn đã vượt qua sông Đáy và tấn công đồn tiền tiêu của địch, bắt đầu cuộc tiến công. Ngày 3 Tết, họ đã bao vây đồn Hạ Hồi và ép buộc địch phải đầu hàng. Ngày 5 Tết, trận quyết chiến đã xảy ra tại đồn Ngọc Hồi. Qua trận đánh Ngọc Hồi – Đầm Mực, quân Tây Sơn đã hủy diệt được cứ điểm quan trọng nhất của địch. Sau đó, đồn Khương Thượng cũng bị tiêu diệt nhanh chóng, tướng Sầm Nghi Đống đã tự sát và Tôn Sĩ Nghị đã bỏ chạy. Trưa ngày 5 Tết Kỷ Dậu, vua Quang Trung cùng các tướng sĩ đã vượt qua thành Thăng Long, mặc áo chiến bào đen và khói súng.
Nguyễn Huệ là một nhà lãnh đạo thông minh. Thay vì chỉ mục tiêu ngắn hạn của phong trào nông dân là lật đổ chế độ áp bức Trịnh – Nguyễn, Nguyễn Huệ đã nhận ra nhiệm vụ lớn hơn là thống nhất đất nước và đẩy lùi ngoại xâm. Ông chỉ trích hành động chia cắt đất nước như một tội ác: “Mỗi họ tự xây dựng biên giới riêng, làm tan vỡ mọi quyền lợi, gây họa cho đất trời…” (Chiếu lên ngôi).
Năm 1786, Nguyễn Huệ dẫn quân ra phương Bắc với khẩu hiệu “Phù Lê diệt Trịnh”, hoàn toàn đánh bại quân Trịnh và dễ dàng chiếm được Bắc Hà. Nguyễn Huệ nói với Nguyễn Hữu Chỉnh rằng chỉ cần một trận đánh, ông có thể định yên cả thiên hạ và tự xưng làm vương hay đế cũng không khó. Tuy vậy, Nguyễn Huệ cũng hiểu rằng dân chúng và các nhà học ở Bắc Hà vẫn có tình cảm và tôn kính đối với nhà Lê, do đó ông đồng ý lấy công chúa Ngọc Hân của nhà Lê làm vợ và rút về Thuận Hóa. Năm 1787, sau khi sai Vũ Văn Nhậm tiêu diệt Nguyễn Hữu Chỉnh, Nguyễn Huệ vẫn để Lê Duy Cẩn giữ vị trí giám quốc. Nguyễn Huệ chỉ chính thức lên ngôi hoàng đế sau khi Lê Chiêu Thống tiết lộ sự phản quốc của mình và mở cửa cho quân Thanh xâm lược đất nước.
Thành công của Nguyễn Huệ trong chính trị được thể hiện qua sự ủng hộ của các nhân tài trong nước. Về võ tướng, có Trần Quang Diệu, Vũ Văn Dũng, Đặng Tiến Đông, Ngô Văn Sở… Khi đến Thăng Long, Nguyễn Huệ đã thu phục được Ngô Thì Nhậm, Phan Huy ích, Nguyễn Thế Lịch, Đoàn Nguyễn Tuấn, La Sơn phu tử Nguyễn Thiếp… Đều là những kẻ sĩ đất bắc có tài năng và hiểu biết về thời đại. Ở Phú Xuân, Nguyễn Huệ nhận được sự hỗ trợ từ Trần Văn Kỳ, một danh sĩ nổi tiếng ở Đàng Trong, người đã có đóng góp đáng kể trong việc xây dựng và giới thiệu các nhân tài trong nước cho Nguyễn Huệ.
Về mặt bên ngoài, Nguyễn Huệ rất thông minh trong cách đối phó với bọn phong kiến miền Bắc. Mặc dù đã:
Đánh cho nó chích luân không thể trả đũa,.
Đánh cho nó một cái giáp không hoàn hảo.
Sau khi giành chiến thắng, Nguyễn Huệ tự đề ra đề nghị hòa giải, giả vờ thể hiện sự chiều theo để ngăn chặn âm mưu trả thù của nhà Thanh và buộc họ phải chính thức công nhận Quang Trung là “quốc vương”. Ông từ bỏ ý định thu hút các lưu vong phản quốc và sử dụng lý do xâm lược để tấn công nước ta một lần nữa.
Năm 1789, sau khi cuộc kháng chiến kết thúc, Quang Trung ban hành Chiếu khuyến nông nhằm phục hồi dân phiêu tán và khai khẩn ruộng đất hoang. Đồng thời, ông cũng ra lệnh hủy bỏ nhiều loại thuế công thương nghiệp nặng nề trước đây, mở rộng cơ hội buôn bán cho các thương nhân và thợ thủ công. Quan hệ buôn bán với các nước ngoài cũng được mở rộng.
Quang Trung nỗ lực xây dựng và phát triển văn hóa dân tộc bằng cách ban bố Chiếu lập học và khuyến khích xã hội mở trường học. Ông coi trọng tiếng nói của dân tộc và muốn đưa chữ Nôm trở thành chữ viết chính thức của đất nước. Ông thành lập Viện Sùng chính để dịch sách từ chữ Hán sang chữ Nôm. Dần dần, các văn kiện của Nhà nước được viết bằng chữ Nôm.
Khi dân làng Văn Chương (Hà Nội) muốn xây dựng lại bia tiến sĩ ở Văn Miếu, Quang Trung viết vào đơn như sau:.
Hôm sau xây dựng lại quê hương,
Bia nghè tiếp tục được xây dựng trên các tấm giàn cũ.
Vào ngày 16-9-1792, trong thời điểm đất nước đang trải qua sự thay đổi đầy hứa hẹn, Quang Trung đột ngột qua đời khi chỉ mới 39 tuổi.
Nguồn nguyenhue.Phuyen.Edu.Vn.
